معاونت درمان

دستورالعمل ارزیابی عملکرد و پایش میکروبی، شیمیایی و مکانیکی دستگاه‌های غیرسوز بی‌خطرساز پسماند

آزمایشگاه مرجع سلامت -  تابستان 1390 

 

A. مقدمه: 

همه مراحل فرایند سترون‌سازی و گندزدایی، به ویژه بعد از شروع به کار، تعمیر و استفاده از نسخه‌های (version) جدید تجهیزات باید اعتباربخشی شوند. اعتباربخشی با چک‌کردن پارامترهای فیزیکی و استفاده از اندیکاتورها و روش‌های بیولوژیک و یا اندیکاتورها و روش‌های شیمیایی انجام می‌شود. در کنار اعتباربخشی، باید پایش مستمر به طور دائم برای کسب اطمینان از داشتن محصول سترون انجام شود. تمام کشت‌های میکروبی در آزمایشگاه، ظروف پتری یکبار مصرف، ابزار و وسایل مورد استفاده در انتقال، تلقیح و مخلوط‌کردن کشت‌های میکروبی و مواد عفونی باید ابتدا در آزمایشگاه اتوکلاو شوند و سپس به جریان سایر پسماندهای عفونی در بیمارستان بپیوندند. انتخاب نوع بسته‌بندی، به نوع و حجم پسماند، مقدار رطوبت آن، مراحل دستکاری (handling) و تکنیک پایش (monitoring) بستگی دارد. پسماندهای جامد و نیمه‌جامد معمولا در کیسه‌های پلاستیکی بسته‌بندی می‌شوند. پسماندهای عفونی مایع باید در بطری‌ها/ فلاسک‌های درپوش‌دار و غیرقابل نشت یا مخازن نگهدارنده قرار گیرند. بسته‌بندی مواد تیز و برنده به توجه خاصی نیاز دارد و معمولا از Safety Box استفاده می‌شود. همه ظروف شامل کیسه‌های پلاستیکی باید به طور ایمن بسته شوند تا از نشت و ریختن پسماند جلوگیری شود. برای جمع‌آوری مناسب پسماندها و کمک به نفوذ ماده سترون‌کننده در داخل آن‌ها، بیش از دو سوم یا سه‌چهارم ظرفیت کیسه‌ها یا ظروف نباید با پسماند پر شود تا بتوان در آن‌ها را به خوبی بست. کیسه‌های پسماند در حین حمل نباید پاره شوند، بنابراین باید این کیسه‌ها در داخل ظروف محکم یا نیمه‌محکم مثل سطل، جعبه، کارتن یا کیسه‌های کاغذی محکم قرار گیرند یا این که در داخل کیسه دیگری قرار داده شوند (double bagging). بیش از نصف محفظه دستگاه بی‌خطرساز پسماند نباید از پسماند پر شود.

 

  B. انواع پایش:

- پایش مکانیکی: شامل مشاهده و ثبت شاخص‌های فیزیکی فرایند سترون‌سازی یا گندزدایی، نشان‌داده شده توسط درجه‌ها (gauges) و ثبات‌ها در هر بار استفاده از دستگاه است.

- پایش شیمیایی: اندیکاتورهای شیمیایی می‌توانند نتیجه فرایند سترون‌سازی را با این مزیت که نتیجه آن‌ها فورا در دسترس است، پایش کنند. اندیکاتورها یا روش‌های شیمیایی چندین عملکرد دارند: 

-- بررسی صحت عملکرد دستگاه سترون‌کننده (مثل آزمون بووی‌دیک)

--کنترل فرایند سترون‌سازی یا گندزدایی (سیستم کنترل بسته‌بندی یا فرایند یا اندیکاتورهای تلفیقی که داخل بسته‌بندی یا ظروف قرار می‌گیرند)

-- اطلاعات تدارکاتی (اندیکاتورهای فرایند که روی بسته‌بندی یا ظرف قرار می‌گیرند و در مورد پسماند، کارایی ندارند)

الف) آزمون بووی‌دیک: به طور روزانه بعد از شروع کار دستگاه 

ب) اندیکاتور پایش داخل بسته‌بندی (Package Monitoring Indicators (PMI)): در هر بار استفاده از دستگاه 

ج) اندیکاتور پایش نفوذ بخار: در هر بار استفاده از دستگاه

- پایش بیولوژیک: از آنجا که اسپورهای باکتریایی مقاوم‌ترین نوع میکروب‌ها محسوب می‌شوند، پایه و اساسی برای فرایند سترون‌سازی یا گندزدایی فراهم می‌نمایند. اندیکاتورهای بیولوژیک معمولا حاوی 10⁵×1 تا 10⁶×1 اسپور از مقاوم‌ترین باسیلوس‌ها هستند. از آنجا که این اندیکاتورها به دلیل پاسخ طولانی بین 3-1 روز، برای پایش مستمر مناسب نیستند و برای اهداف اعتباربخشی کاربرد دارند، بنابراین از این آزمون‌ها باید به طور هفتگی یا روزانه (در سیستم‌هایی که پایش شیمیایی مستمر انجام نمی‌شود) استفاده گردد. اندیکاتورهای بیولوژیک باید در بدترین شرایط احتمالی نفوذ ماده سترون‌کننده به داخل بسته‌ها یا ظروف پسماند قرار گیرند. این اندیکاتورها بر حسب نوع استفاده، ممکن است به صورت نوار کاغذی، ویال یا آمپول تهیه شوند. 

 

.C سیستم‌های غیرسوز بی‌خطرساز پسماند: 

1) سیستم بخار (حرارت مرطوب) با یا بدون خردکن: 

فرایند سترون‌سازی در این سیستم بر اساس چرخش و تماس مستقیم بخار با پسماند است. این سیستم شامل نوع پیش‌خلاء است.  این فرایند برای پسماندهای آناتومیکال (تشریحی)، لاشه حیوانات، پسماند شیمیایی یا دارویی، عوامل آنتی‌نئوپلاستیک، مواد شیمیایی سمی و رادیوایروتوپ‌ها نامناسب است. توصیه می‌شود از کیسه‌های مقاوم به دمای بالا و قابل نفوذ به بخار استفاده شود.  کیسه‌های قابل اتوکلاو کردن، معمولا از پلاستیک‌های پلی‌اتیلن یا پلی‌پروپیلن با تراکم بالا ساخته می‌شوند که ممکن است با تله انداختن هوا در داخل کیسه‌ها و جلوگیری از نفوذ بخار، از بی‌خطرسازی مؤثر جلوگیری کنند. بنابراین در صورت استفاده از این کیسه‌ها، برای تسهیل در نفوذ بخار، گره آن‌ها نباید محکم باشد. مداخله با فرایند بی‌خطرسازی ممکن است ناشی از نوع پلاستیک هم باشد. استفاده از پلاستیک‌های عبوردهنده حرارت با تراکم پایین (heat labile/low density)، نفوذ بخار و سهولت تخلیه هوا از بار پسماند را افزایش می‌دهد. وقتی از کیسه‌های پلی‌اتیلن با تراکم پایین استفاده می‌شود که مقاوم به گرما نیستند، باید آن‌ها داخل ظروف مقاوم به گرما یا کیسه‌های پلی‌اتیلن با تراکم بالا قرار گیرند. لازم است تمامیت (integrity) کیسه پسماند حداقل تا زمان بی‌خطرسازی پسماند حفظ شود. مؤثر بودن اتوکلاوکردن توسط فاکتورهای متعددی تعیین می‌شود، شامل:

- مقدار پسماند

- مشخصه‌های فیزیکی بار پسماند (شامل اندازه، تراکم، میزان مواد آلی)

- کاربرد و تعداد کیسه‌های قابل اتوکلاو (کیسه‌های self-venting یا یک جایگزین قابل قبول)

- نوع ظرف (فلزی یا پلی‌پروپیلن)

- نفوذ بخار در داخل کل بار پسماند و تماس مستقیم با میکروارگانیسم

- زمان و دمای در معرض‌گذاری

انواع پایش: پایش مکانیکی، پایش شیمیایی، پایش بیولوژیک 

1-الف) پایش مکانیکی:

شامل مشاهده و ثبت شاخص‌های فیزیکی فرایند سترون‌سازی (دما، فشار یا زمان) نشان‌داده‌شده توسط درجه‌ها (gauges) و ثبات‌ها است.

1-ب) پایش شیمیایی:

1-ب-الف) آزمون بووی‌دیک: 

آزمون Bowie & Dick به طور روزانه بعد از شروع کار دستگاه، برای کنترل عملکرد (آزمون نوع عملکرد نه آزمون سترون‌بودن آن) قبل از فرایند بارگذاری برای استریل‌کننده‌های بخار با سیستم پیش‌خلاء به کار می‎‌رود. این آزمون باید در اتاقک خالی انجام شود. آزمون B&D، جایگزینی برای پایش مستمر نیست. برای پایش مستمر، باید از اندیکاتورهای Batch Monitoring System، در هر بار استفاده از دستگاه استفاده شود. آزمون بووی‌دیک این موارد را کنترل می‎‌کند: نشتی هوا، خروج ناکافی هوا، نفوذ ناکافی بخار، حضور گازهای چگال‌ناپذیر.  آزمون Bowie Dick Simulation Test) BDS) مطابق با EN 285، جایگزین بسته آزمون کتان بووی‌دیک اصلی است. وسیله چالش فرایند (Process Challenge Device (PCD)) مناسب برای انجام تست بووی‌دیک در دستگاه بی‌خطرساز پسماند، در دو مدل قابل تهیه است: Helix-PCD (شیلنگی (m 5/4)) و  Compact-PCD(فشرده) که نوع دوم، دوام بیشتری دارد و شامل دو نوع است: 

Compact-PCD که برای بررسی خروج هوا و نفوذ بخار در وسایل توخالی پیچیده و لوله‌های بلند، مواد جامد و مواد دارای خلل و فرج مناسب است و سخت‌گیرانه‌تر از نوع بعدی است. 

Compact-PCD که برای بررسی خروج هوا و نفوذ بخار در مواد جامد و مواد دارای خلل و فرج مناسب بوده، ولی برای وسایل توخالی پیچیده و لوله‌های بلند نامناسب است. 

روش کار برای اعتباربخشی توسط بیمارستان و برای پایش دوره‌ای توسط شرکت سازنده یا واردکننده: 

نوار اندیکاتور بووی‌دیک را تا کنید، به گونه‌ای که 6 باریکه (خانه) اندیکاتور به سمت داخل قرار گیرند. سپس درپیچ وسیله چالش فرایند بووی‌دیک (PCD) را باز کنید و نوار تاشده را داخل شکاف گیره به گونه‌ای قرار دهید که قسمت تا شده نوار به طرف درپیچ قرار گیرد. انتهای باز نوار اندیکاتور باید به سمت انتهای باز گیره سفید قرار گیرد. درپیچ را ببندید. وسیله چالش فرایند را نزدیک به کف و درب اتاقک اتوکلاو به صورت افقی روی سینی استیل ضدزنگ قرار دهید. برای آن که از ذوب شدن درپیچ پلاستیکی وسیله چالش فرایند جلوگیری شود، آن را روی کف اتاقک یا نزدیک دیواره‌ها قرار ندهید. Compact-PCD نیازی به قرارگرفتن داخل بسته، کیسه یا ظرف ندارد اما اگر از Helix-PCD استفاده می‌شود، باید داخل کیف کتانی مخصوص خود قرار گیرد. در صورتی که دستگاه، دارای برنامه ویژه بووی‌دیک است، آن را در دمای 134-132 درجه سانتی‌گراد به مدت 5/3-1 دقیقه یا در دمای121  درجه سانتی‌گراد به مدت 15 دقیقه اجرا نمایید. اگر دستگاه فاقد فرایند بووی‌دیک است، می‌توان از یک فرایند نرمال در دمای 134-132 درجه سانتی‌گراد تا 9 دقیقه و در دمای 121 درجه سانتی‌گراد تا 30 دقیقه استفاده نمود، بدون آن که حساسیت آن تست از بین برود. دقت شود که زمان، نباید از 9 دقیقه در دمای 134 درجه سانتی‌گراد و یا 30 دقیقه در دمای  121 درجه سانتی‌گراد بیشتر شود. پس از پایان فرایند و خارج‌کردن وسیله چالش فرایند و خنک‌شدن آن، اندیکاتور را خارج نمایید. اگر همه 6 باریکه (خانه) اندیکاتور شیمیایی از زرد به سیاه تبدیل شود، نشان‌دهنده دما، زمان و نفوذ بخار مناسب داخل PCD است. اگر فقط بعضی از خانه‌ها سیاه شوند، نشان‌دهنده خروج نامناسب هوا و نفوذ نامناسب بخار است. اگر همه خانه‌ها قهوه‌ای شوند، دما به حد لازم رسیده است، اما خروج هوا و نفوذ بخار صورت نگرفته است. اگر همه خانه‌ها زرد باقی مانده باشند، دما نامناسب بوده و هوا خارج نشده و بخار نفوذ نکرده است.  دستگاه اتوکلاو را نمی‌توان مورد استفاده روزانه قرار داد، مگر این که تمام خانه‌های نوار اندیکاتور بووی‌دیک سیاه شوند. 

1-ب-ب) اندیکاتور پایش نفوذ بخار: 

برای بی‌خطرسازی مؤثر و مناسب، درجه نفوذ بخار فاکتور حیاتی است، بنابراین در دستگاه‌های اتوکلاو با سیستم پیش‌خلاء از Batch Monitoring System (BMS) استفاده می‌شود. پایش دما و فشار به تنهایی اطلاعات کافی برای اطمینان از نفوذ بخار فراهم نمی‌نماید، اما BMS الزامات لازم برای نفوذ بخار درون لوله‌ها و وسایل توخالی را شبیه‌سازی می‌نماید. BMS توسعه یافته است تا هر سیکل از فرایند سترون‌سازی به روش بخار را پایش نماید. اگرچه آزمون بووی‌دیک در ابتدای کار روزانه موفق بوده است، همیشه احتمال تغییرات فیزیکی در شرایط فرایند وجود دارد که می‌تواند در طی فرایند سترون‌سازی در طول روز اتفاق بیفتد. دلایل چنین چیزی ممکن است خلاء نامناسب، نشت هوا در استریل‌کننده، وجود هوا یا گازهای چگال‌ناپذیر در بخار باشد. به علاوه، دمای پایین‌تر و یا زمان کوتاه‌تر می‌تواند باعث عملکرد بد مرحله سترون‌سازی شود. داده‌های فیزیکی نظیر دما و ... خیلی مهم هستند، هرچند که برای ضمانت فرایند سترون‌سازی موفق، کافی نیستند. گازهای چگال‌ناپذیر، دائمی‌ترین دلیل برای شکست فرایند سترون‌سازی هستند و به وسیله داده‌های فیزیکی در data logger یا chart printout شناسایی نخواهند شد. 

از آنجا که اندیکاتورهای بیولوژیک به طور ویژه برای اهداف اعتباربخشی به کار می‌روند نه برای پایش مستمر؛ بنابراین BMSها رایج‌ترین شکل کنترل بار هستند. کنترل بار اطمینان می‌دهد که پارامترهای صحیح برای سترون‌سازی مؤثر، در اتاقک وجود داشته‌اند. وسیله چالش فرایند (Process Challenge Device (PCD)) برای این تست در دستگاه بی‌خطرساز پسماند، در دو مدل قابل تهیه است: Helix-PCD (شیلنگی (m 5/1)) و  Compact-PCD(فشرده) که نوع دوم، دوام بیشتری دارد و شامل دو نوع است: 

Compact-PCD که برای بررسی خروج هوا و نفوذ بخار در وسایل توخالی پیچیده و لوله‌های بلند، مواد جامد و مواد دارای خلل و فرج مناسب است و سخت‌گیرانه‌تر از نوع بعدی می‌باشد. 

 Compact-PCD که مناسب برای بررسی خروج هوا و نفوذ بخار در مواد جامد، مواد دارای خلل و فرج و وسایل توخالی ساده بوده، ولی برای وسایل توخالی پیچیده و لوله‌های بلند نامناسب است. 

روش کار برای پایش مستمر توسط بیمارستان: 

نوار اندیکاتور BMS را تا کنید، به گونه‌ای که 4 باریکه (خانه) اندیکاتور به سمت داخل قرار گیرند. سپس درپیچ وسیله چالش فرایند BMS را باز کنید و نوار تاشده را داخل شکاف گیره به گونه‌ای قرار دهید که قسمت تا شده نوار به طرف درپیچ قرار گیرد. انتهای باز نوار اندیکاتور باید به سمت انتهای باز گیره سفید قرار گیرد. درپیچ را ببندید.  وسیله چالش فرایند را نزدیک به کف و درب اتاقک اتوکلاو به صورت افقی روی سینی استیل ضدزنگ در کنار کیسه‌های پسماند قرار دهید یا آن را به صورت عمودی به قسمت پایینی رک بارگذاری، نزدیک درب آویزان کنید. وسیله چالش فرایند نیازی به قرار گرفتن داخل بسته، کیسه یا ظرف ندارد، ولی برای آن که از ذوب شدن درپیچ پلاستیکی آن جلوگیری شود، آن را روی کف اتاقک یا نزدیک دیواره‌ها قرار ندهید. برنامه سترون‌سازی را اجرا کنید.  پس از پایان فرایند و خارج‌کردن وسیله چالش فرایند و خنک‌شدن آن، اندیکاتور را خارج نمایید. اگر همه 4 باریکه (خانه) اندیکاتور شیمیایی از زرد به سیاه تبدیل شود، نشان‌دهنده دما، زمان و نفوذ بخار مناسب داخل PCD است. اگر فقط بعضی از خانه‌ها سیاه شوند، نشان‌دهنده خروج نامناسب هوا و نفوذ نامناسب بخار است. اگر همه خانه‌ها قهوه‌ای شوند، دما به حد لازم رسیده است، اما خروج هوا و نفوذ بخار صورت نگرفته است. اگر همه خانه‌ها زرد باقی مانده باشند، دما نامناسب بوده و هوا خارج نشده و بخار نفوذ نکرده است. اگر تغییر رنگ مناسب حاصل نشده باشد، پس از رفع مشکل، همه بسته‌ها باید دوباره استریل شوند. 

برنامه سترون‌سازی:

دمای 121 درجه سانتی‌گراد، فشارPsi  15، زمان 45 دقیقه

دمای  134 درجه سانتی‌گراد، ،Psi  31، 30 دقیقه

روش کار برای پایش دوره‌ای توسط شرکت سازنده یا واردکننده: 

نوار اندیکاتور BMS را تا کنید، به گونه‌ای که 4 باریکه (خانه) اندیکاتور به سمت داخل قرار گیرند. سپس درپیچ وسیله چالش فرایند BMS را باز کنید و نوار تاشده را داخل شکاف گیره به گونه‌ای قرار دهید که قسمت تا شده نوار به طرف درپیچ قرار گیرد. انتهای باز نوار اندیکاتور باید به سمت انتهای باز گیره سفید قرار گیرد. درپیچ را ببندید. وسیله چالش فرایند را نزدیک به کف و درب اتاقک اتوکلاو به صورت افقی روی سینی استیل ضدزنگ در کنار کیسه‌های پسماند قرار دهید یا آن را به صورت عمودی به قسمت پایینی رک بارگذاری، نزدیک درب آویزان کنید. وسیله چالش فرایند نیازی به قرار گرفتن داخل بسته، کیسه یا ظرف ندارد، ولی برای آن که از ذوب‌شدن درپیچ پلاستیکی آن جلوگیری شود، آن را روی کف اتاقک یا نزدیک دیواره‌ها قرار ندهید. برنامه استاندارد سترون‌سازی را اجرا کنید. پس از پایان فرایند و خارج‌کردن وسیله چالش فرایند و خنک‌شدن آن، اندیکاتور را خارج نمایید. اگر همه 4 باریکه (خانه) اندیکاتور شیمیایی از زرد به سیاه تبدیل شود، نشان‌دهنده دما، زمان و نفوذ بخار مناسب داخل PCD است. اگر فقط بعضی از خانه‌ها سیاه شوند، نشان‌دهنده خروج نامناسب هوا و نفوذ نامناسب بخار است. اگر همه خانه‌ها قهوه‌ای شوند، دما به حد لازم رسیده است، اما خروج هوا و نفوذ بخار صورت نگرفته است. اگر همه خانه‌ها زرد باقی مانده باشند، دما نامناسب بوده و هوا خارج نشده و بخار نفوذ نکرده است. 

فرایند استاندارد سترون‌سازی بخار در دمای 134 درجه سانتی‌گراد، 3 دقیقه و در دمای 121 درجه سانتی‌گراد 15 دقیقه است. 

اندیکاتورها نباید در فرایندهای سترون‌سازی با زمان نگهداری بیش از 18 دقیقه در دمای 134 درجه سانتی‌گراد و 30 دقیقه در دمای 121 درجه سانتی‌گراد به کار روند، که این زمان‌ها نیز مربوط به برنامه آلودگی با پریون‌ها است. 

1-ب-ج) اندیکاتور پایش داخل بسته‌بندی :(Package Monitoring Indicators (PMI))

 اندیکاتورهای شیمیایی تلفیقی، رنگ را تغییر می‌دهند و به ترکیب دما و زمان یا فرایند دربرگیرنده زمان، دما و وجود بخار پاسخ می‌دهند. برای اطمینان از این که وسایل داخل بسته‌بندی، همه در معرض شرایط سترون قرار گرفته‌اند، اندیکاتورهای تلفیقی معمولا داخل هر بسته یا کیسه قرار می‌گیرند. این اندیکاتورها فقط وقتی باید به کار روند که اشیاء جامد و دارای خلل و فرج استریل می‌شوند. این اندیکاتورها فقط اطلاعات استریل بودن را در محل داخل اتاقک اتوکلاو در جایی که قرار گرفته‌اند، ارائه می‌نمایند. آن‌ها باید در سخت‌ترین مناطقی که باید استریل شوند، در داخل بسته‌ها و کیسه‌ها قرار گیرند. امکان ندارد که قسمت‌های داخلی اشیاء توخالی مثل لوله‌ها با این اندیکاتورها پایش شوند، چون نمی‌توان آن‌ها را داخل این اشیاء قرار داد. PMIها برای فرایندهای سترون‌سازی بخار در نسخه‌های مختلف قابل دسترسی هستند:

I) برای فرایندهای استاندارد سترون‌سازی بخار با ارزش معین (C = (Stated Value (SV) ْ134، 3 دقیقه یا طولانی‌تر و   C =SV° 121، 15 دقیقه یا بیشتر (کلاس 4، 5 و 6 ISO 11140-1 )

II) برای برنامه‌های آلودگی با پریون با C = SV° 134، 18 دقیقه و C = SV° 121، 30 دقیقه 

اندیکاتورهای تلفیقی کلاس 5، دقیق‌ترین کلاس اندیکاتور شیمیایی داخل‌بسته‌ای هستند. اندیکاتورهای شیمیایی نمی‌توانند جایگزین اندیکاتورهای بیولوژیک شوند، اما برای پایش حذف هوا و نفوذ بخار ضروری هستند. اندیکاتور شیمیایی TST برای نشان‌دادن مناسب‌بودن شاخص‌های Steam ،Time و Temperature در داخل بسته‌بندی به کار می‎‌رود. نوار TST وقتی به شرایط موردنظر برسد، تغییر رنگ می‌دهد (این تغییر رنگ معمولا بر روی نوار  TSTنشان داده شده است) و می‌تواند برای نشان‌دادن این که شرایط مناسب به دست آمده است، مورد استفاده قرار گیرد. ممکن است استفاده بیش از یک عدد نوار اندیکاتور در داخل بسته پسماند در محل‌های مختلف برای اطمینان از این که محتویات داخلی بسته‌ها به طور کامل استریل شده‌اند، لازم باشد. 

روش کار برای پایش مستمر توسط بیمارستان: 

در ته یک ظرف کوچک مقاوم به حرارت و نفوذپذیر نسبت به بخار مثل Safety Box چند لایه تنزیب قرار دهید، اندیکاتور شیمیایی را در آن بگذارید، در آن را کاملا ببندید. ظرف را علامت‌گذاری کرده و نزدیک به مرکز بار در کیسه پسماند قرار دهید. برنامه سترون‌سازی را اجرا کنید و پس از پایان فرایند، اندیکاتور شیمیایی را خارج نمایید. چک کنید که تغییر رنگ مورد نظر حاصل شده باشد. نتیجه را ثبت کنید. برنامه سترون‌سازی: دمای 121 درجه سانتی‌گراد، فشارPsi  15، زمان 45 دقیقه و 134 درجه سانتی‌گراد،Psi  31، 30 دقیقه. 

 روش کار برای پایش دوره‌ای توسط شرکت سازنده یا واردکننده: 

در ته یک ظرف کوچک مقاوم به حرارت و نفوذپذیر نسبت به بخار مثل Safety Box چند لایه تنزیب قرار دهید، اندیکاتور شیمیایی را در آن بگذارید، در آن را کاملا ببندید. ظرف را علامت‌گذاری کرده و نزدیک به مرکز بار در کیسه پسماند قرار دهید. برنامه استاندارد سترون‌سازی را اجرا کنید و پس از پایان فرایند، اندیکاتور شیمیایی را خارج نمایید. چک کنید که تغییر رنگ مورد نظر حاصل شده باشد. نتیجه را ثبت کنید. فرایند استاندارد سترون‌سازی بخار با C = SV° 134، 3 دقیقه یا طولانی‌تر و C = SV° 121، 15 دقیقه یا بیشتر است. اندیکاتورها نباید در فرایندهای سترون‌سازی با زمان نگهداری بیش از 18 دقیقه در دمای 134 درجه سانتی‌گراد و 30 دقیقه در دمای 121 درجه سانتی‌گراد به کار روند، که این زمان‌ها نیز مربوط به برنامه آلودگی با پریون‌ها است.

 1-ج) پایش بیولوژیک:

در استریل‌کننده‌های بخار، خروج هوا و نفوذ بخار در فرایند سترون‌سازی خیلی مهم است و باید با نوع ابزار و وسایل، بسته‌بندی و وضعیت و ساختار بار مطابقت داده شود. این مرحله باید اطمینان دهد که همه محصولات خارج شده از فرایند سترون‌سازی، مطابق با EN 556 استریل هستند (Sterility Assurance Level (SAL)≤ 10⁶ CFU). برای اطمینان از این کار باید آزمون‌های ویژه‌ای با استفاده از پارامترهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک در مکان مناسب و PCDهای خاص انجام شود. در فرایندهای سترون‌سازی بخار، پارامترهای دما، بخار و زمان، پایش و ثبت می‌شوند. این پارامترها حداقل امنیت را ضمانت می‌کنند، اما استریل بودن در همه مناطق اتاقک را تضمین نمی‌نمایند. متاسفانه در فرایندهای سترون‌سازی بخار، تقسیم بخار داخل اتاقک یکنواخت نیست و به چندین پارامتر بستگی دارد، بنابراین نفوذ بخار در داخل بدترین نواحی ممکن (معمولا میانه داخلی وسایل توخالی) نیز نیاز به پایش دارد. برای این حالات خاص، PCDهای حاوی اندیکاتور شیمیایی و یا بیولوژیک به کار می‎‌رود. ( Self-contained Biological Indicators (SCBI(اندیکاتورهای بیولوژیک خودشمول) برای اعتباربخشی فرایند سترون‌سازی بخار به کار می‌روند.  ویال اندیکاتور بیولوژیک را می‌توان در داخل یک بسته، ظرف یا داخلBio-Compact-Process Challenge Device (Bio-C-PCD) بدون آن که حساسیتش را از دست بدهد، با حداقل حجم داخلی به کار برد. اگر وسایل توخالی باید استریل شوند، SCBIها نمی‌توانند داخل این وسایل قرار گیرند، بنابراین به طور جایگزین در داخل Bio-C-PCD یا Safety Box قرار می‌گیرند تا استریل شدن وسایل توخالی شبیه‌سازی شود. این جایگزین، این مزیت را دارد که می‌توان SCBI را بعد از کامل شدن فرایند درآورد و چک کرد. SCBIها باید در بدترین شرایط احتمالی نفوذ بسته‌ها یا ظروف قرار گیرند، یعنی در قسمتی از اتوکلاو که استریل‌کردن اقلام در آنجا بسیار مشکل است. برای سیستم‌های بخار، نقطه سرد، سخت‌ترین نقطه برای نفوذ بخار است که معمولا روی کف قفسه استریل‌کننده، مستقیما بالای آبگذر (drain) اتاقک قرار دارد. از آنجا که اندیکاتورهای بیولوژیک برای پایش مستمر به کار نمی‌روند و برای اهداف اعتباربخشی کاربرد دارند، بنابراین از این آزمون باید به طور هفتگی استفاده شود. ارگانیسم آزمون برای سیستم بخار، Geobacillus stearothermophilus ATCC 7953  ( SAL≤ 10⁶CFU ) است.

روش کار برای اعتباربخشی توسط بیمارستان: 

در ته یک ظرف کوچک مقاوم به حرارت و نفوذپذیر نسبت به بخار مثل Safety Box چند لایه تنزیب قرار دهید، ویال اندیکاتور بیولوژیک را در آن بگذارید، در آن را کاملا ببندید. ظرف را علامت‌گذاری کرده و نزدیک به مرکز بار در کیسه پسماند قرار دهید (یا این که از ویال اندیکاتور بیولوژیک و وسیله چالش فرایند آن استفاده کنید و آن را در محل مورد نظر در کنار کیسه‌های پسماند قرار دهید). برنامه سترون‌سازی را اجرا کنید. 

برنامه سترون‌سازی: دمای 121 درجه سانتی‌گراد، فشارPSI  15، زمان 45 دقیقه/ 134درجه سانتی‌گراد، PSI  31، 30 دقیقه. 

پس از پایان فرایند، ویال اندیکاتور بیولوژیک را بیرون بیاورید و طی مدت 2 ساعت کپسول شیشه‌ای داخل آن را بشکنید تا محیط کشت و اندیکاتور pH داخل کپسول شیشه‌ای با کاغذ آغشته به اسپور باسیلوس در تماس قرار گیرد، سپس ویال را به مدت 72- 24 ساعت در دمای 1±56 درجه سانتی‌گراد انکوبه نمایید و تغییر رنگ در آن را بررسی کنید (در صورت خرید انکوباتور مخصوص این ویال‌ها، می‌توان آن را در همان محل قرارگیری دستگاه بی‌خطرساز پسماند قرار داد. در این صورت، دیگر نیازی به انتقال ویال‌ها به آزمایشگاه و درگیر نمودن انکوباتورهای آزمایشگاه که معمولا دمای آن‌ها 1±36 درجه سانتی‌گراد می‌باشد، نیست). تغییر رنگ محیط کشت از بنفش به زرد، نشانگر رشد باکتریایی و تغییر pH محیط کشت و عدم صحت عملکرد دستگاه است و عدم تغییر رنگ، نشان‌دهنده از بین رفتن باسیلوس و صحت عملکرد دستگاه است. نتیجه را ثبت کنید. اگر تغییر رنگ ایجاد شده باشد، پس از رفع مشکل، همه بسته‌ها باید دوباره استریل شوند. 

کنترل مثبت: چند وقت یکبار برای بررسی زنده بودن میکروارگانیسم داخل ویال از کنترل مثبت استفاده کنید. برای این کار، یک ویال اندیکاتور بیولوژیک را بدون آن که اتوکلاو شود، به همراه سایر ویال‌های بیولوژیک که از اتوکلاو خارج کرده اید، بشکنید و انکوبه نمایید. باسیلوس موجود در این ویال حتما باید رشد کند و رنگ محیط کشت را زرد نماید. اگر تغییر رنگ در این ویال از بنفش به زرد ایجاد شود، نتایج سایر ویال‌ها قابل اعتماد است. اگر این ویال تغییر رنگ ندهد، نشان‌دهنده از بین رفتن خودبخودی باسیلوس است، بنابراین نتایج سایر ویال‌ها نیز قابل اعتماد نیست. 

روش کار برای پایش دوره‌ای توسط شرکت سازنده یا واردکننده: 

در ته یک ظرف کوچک مقاوم به حرارت و نفوذپذیر نسبت به بخار مثل Safety Box چند لایه تنزیب قرار دهید، ویال اندیکاتور بیولوژیک را در آن بگذارید، در آن را کاملا ببندید. ظرف را علامت‌گذاری کرده و نزدیک به مرکز بار در کیسه پسماند قرار دهید (یا این که از اندیکاتور بیولوژیک و وسیله چالش فرایند آن استفاده کنید و آن را در محل مورد نظر در کنار کیسه‌های پسماند قرار دهید). برنامه استاندارد سترون‌سازی را اجرا کنید. فرایند استاندارد سترون‌سازی بخار با C = SV° 134، 3 دقیقه یا طولانی‌تر و C = SV° 121، 15 دقیقه یا بیشتر است. اندیکاتورها نباید در فرایندهای سترون‌سازی با زمان نگهداری بیش از 18 دقیقه در دمای 134 درجه سانتی‌گراد و 30 دقیقه در دمای 121 درجه سانتی‌گراد به کار روند، که این زمان‌ها نیز مربوط به برنامه آلودگی با پریون‌ها است. پس از پایان فرایند، ویال اندیکاتور بیولوژیک را بیرون بیاورید و طی مدت 2 ساعت کپسول شیشه‌ای داخل آن را بشکنید تا محیط کشت و اندیکاتور pH داخل آمپول شیشه‌ای با کاغذ آغشته به اسپور باسیلوس در تماس قرار گیرد، سپس ویال را به مدت 72-24 ساعت در دمای 1±56 درجه سانتی‌گراد انکوبه نمایید و تغییر رنگ در آن را بررسی کنید. تغییر رنگ محیط کشت از بنفش به زرد، نشانگر رشد باکتریایی و تغییر pH محیط کشت و عدم صحت عملکرد دستگاه است و عدم تغییر رنگ، نشان‌دهنده از بین رفتن باسیلوس و صحت عملکرد دستگاه است. نتیجه را ثبت کنید. 

---

2) سیستم هیدروکلاو به همراه خردکن: 

سترون‌سازی در این سیستم بر اساس چرخش و تماس غیرمستقیم بخار با پسماند است. این سیستم، سترون‌سازی پسماندهای مرطوب، فلزات، مایعات و اجسام تیز و برنده را تضمین می‌نماید. روتاتور و تیغه‌های خردکن قوی، پسماند را مخلوط و به قطعات ریز خرد می‌کنند و با این کار سبب اطمینان از نفوذ بخار در پسماند می‌شوند. بخار فضای بین دیواره دوجداره مجرای اتوکلاو را پر می‎‌کند، داخل مجرا را گرم می‎‌کند و گرما را به پسماند مرطوب انتقال می‌دهد. این کار باعث می‌شود رطوبت پسماند به بخار تبدیل شود. پسماند به مدت 30 – 15 دقیقه در دمای 121 درجه سانتی‌گراد و فشار Psi  15 استریل می‌شود. لوله تهویه باز می‌شود و فشار مجرا خنثی می‌شود، اما بخار همچنان گرم می‌شود و مخلوط‌کردن پسماند ادامه پیدا می‎‌کند تا رطوبت پسماند تبخیر گردد و پسماند خشک شود. 

انواع پایش: پایش مکانیکی، پایش بیولوژیک 

2- الف) پایش مکانیکی:

شامل مشاهده و ثبت شاخص‌های فیزیکی فرایند سترون‌سازی نشان داده شده توسط درجه‌ها (gauges) و ثبات‌ها است.

2-ب) پایش بیولوژیک: 

ارگانیسم آزمون برای این روش، Geobacillus Stearothermophilus  ATCC 7953  ( SAL≤ 10⁶CFU )  است.

روش کار برای اعتباربخشی توسط بیمارستان و برای پایش دوره‌ای توسط شرکت سازنده یا واردکننده: 

آمپول اندیکاتور بیولوژیک (یا ویال اندیکاتور بیولوژیک) را که حاوی باسیلوس (یا اسپور باسیلوس)، محیط کشت و اندیکاتور pH است در سخت‌ترین مناطقی که باید استریل شوند قرار دهید. برای این کار لازم است شرکت سازنده یا واردکننده، مکانی را از قبل در دیواره دستگاه تعبیه نماید تا آمپول یا ویال اندیکاتور بیولوژیک به راحتی در آن قرار گیرد و توسط خردکن خرد نشود. برنامه سترون‌سازی را اجرا کنید.

- در صورت استفاده از آمپول اندیکاتور بیولوژیک: پس از پایان فرایند، آمپول اندیکاتور بیولوژیک را از داخل دستگاه بیرون بیاورید و به مدت 72- 24 ساعت در دمای 1±56 درجه سانتی‌گراد انکوبه نمایید و تغییر رنگ در آن را بررسی کنید (در صورت خرید انکوباتور و رک مخصوص این آمپول‌ها، می‌توان آن را در همان محل قرارگیری دستگاه بی‌خطرساز پسماند قرار داد. در این صورت، دیگر نیازی به انتقال این آمپول‌ها به آزمایشگاه و درگیر نمودن انکوباتورهای آزمایشگاه که معمولا دمای آن‌ها 1±36 درجه سانتی‌گراد می‌باشد، نیست). تغییر رنگ محیط کشت از بنفش به زرد، نشانگر رشد باکتریایی و تغییر pH محیط کشت و عدم صحت عملکرد دستگاه است و عدم تغییر رنگ، نشان‌دهنده از بین رفتن باسیلوس و صحت عملکرد دستگاه است. نتیجه را ثبت کنید.

- در صورت استفاده از ویال اندیکاتور بیولوژیک: پس از پایان فرایند، ویال اندیکاتور بیولوژیک را بیرون بیاورید و طی مدت 2 ساعت کپسول شیشه‌ای داخل آن را بشکنید تا محیط کشت و اندیکاتور pH داخل کپسول شیشه‌ای با کاغذ آغشته به اسپور باسیلوس در تماس قرار گیرد، سپس ویال را به مدت 72- 24 ساعت در دمای 1±56 درجه سانتی‌گراد انکوبه نمایید و تغییر رنگ در آن را بررسی کنید (در صورت خرید انکوباتور مخصوص این ویال‌ها، می‌توان آن را در همان محل قرارگیری دستگاه بی‌خطرساز پسماند قرار داد. در این صورت، دیگر نیازی به انتقال ویال‌ها به آزمایشگاه و درگیر نمودن انکوباتورهای آزمایشگاه که معمولا دمای آن‌ها 1±36 درجه سانتی‌گراد می‌باشد، نیست). تغییر رنگ محیط کشت از بنفش به زرد، نشانگر رشد باکتریایی و تغییر pH محیط کشت و عدم صحت عملکرد دستگاه است و عدم تغییر رنگ، نشان‌دهنده از بین رفتن باسیلوس و صحت عملکرد دستگاه است. نتیجه را ثبت کنید. اگر تغییر رنگ ایجاد شده باشد، پس از رفع مشکل، همه پسماندها باید دوباره استریل شوند. 

کنترل مثبت برای آمپول اندیکاتور بیولوژیک: چند وقت یکبار برای بررسی زنده بودن میکروارگانیسم از کنترل مثبت استفاده کنید. برای این کار، یک آمپول اندیکاتور بیولوژیک را بدون آن که در داخل دستگاه بی‌خطرساز پسماند قرار گرفته باشد، به همراه سایر آمپول‌های بیولوژیک که از دستگاه خارج کرده اید، انکوبه نمایید. باسیلوس موجود در این آمپول حتما باید رشد کند و رنگ محیط کشت را زرد نماید. اگر تغییر رنگ در این آمپول از بنفش به زرد ایجاد شود، نتایج سایر آمپول‌ها قابل اعتماد است. اگر این آمپول تغییر رنگ ندهد، نشان‌دهنده از بین رفتن خودبخودی باسیلوس است، بنابراین نتایج سایر آمپول‌ها نیز قابل اعتماد نیست. 

 کنترل مثبت برای ویال اندیکاتور بیولوژیک: چند وقت یکبار برای بررسی زنده بودن میکروارگانیسم داخل ویال از کنترل مثبت استفاده کنید. برای این کار، یک ویال اندیکاتور بیولوژیک را بدون آن که اتوکلاو شود، به همراه سایر ویال‌های بیولوژیک که از اتوکلاو خارج کرده اید، بشکنید و انکوبه نمایید. باسیلوس موجود در این ویال حتما باید رشد کند و رنگ محیط کشت را زرد نماید. اگر تغییر رنگ در این ویال از بنفش به زرد ایجاد شود، نتایج سایر ویال‌ها قابل اعتماد است. اگر این ویال تغییر رنگ ندهد، نشان‌دهنده از بین رفتن خودبخودی باسیلوس است، بنابراین نتایج سایر ویال‌ها نیز قابل اعتماد نیست. 

---

3) سیستم گندزدایی شیمیایی: 

این روش برای بی‌خطرسازی پسماندهای مایع نظیر خون، ادرار، مدفوع یا فاضلاب بیمارستانی مناسب است. با این روش، فقط سطوح پسماندهای جامد سالم و آسیب‌ندیده گندزدایی می‌شوند، بنابراین خردکردن یا آسیاب‌کردن پسماندها همزمان با گندزدایی معمولا ضروری است. این سیستم به دلیل عدم نفوذ ماده گندزدایی‌کننده به داخل ظروف بسته و غیرقابل نفوذ نظیر Safety Box یا کیسه خون و ...، فقط جهت بسته‌بندی پسماندهای بیمارستانی و گندزدایی سطوح خارجی کاربرد دارد. به طور عادی، اعضاء بدن انسان و لاشه حیوانات نباید با مواد شیمیایی گندزدایی شوند. به منظور استفاده مؤثر از مواد شیمیایی، فاکتورهای ذیل باید مدنظر قرار گیرند:

- نوع میکروارگانیسم‌ها و تعداد آن‌ها

- رطوبت

- مقدار مواد موجود حاوی پروتئین

- نوع ماده گندزدایی‌کننده

- غلظت و مقدار ماده گندزدایی‌کننده

- زمان تماس و دامنه تماس بین ماده گندزدایی‌کننده و پسماند

- سایر فاکتورهای مرتبط (مثل دما، pH، الزامات مخلوط کردن، بیولوژی میکروارگانیسم‌ها و ...)

انواع پایش: پایش مکانیکی، پایش بیولوژیک 

3-الف) پایش مکانیکی:

شامل مشاهده و ثبت شاخص‌های فیزیکی فرایند گندزدایی نشان داده شده توسط درجه‌ها (gauges) و ثبات‌ها است.

3-ب) پایش بیولوژیک:

ارگانیسم آزمون برای این روش، Bacillus atrophaeus ATCC 9372  ( SAL≤ 10⁶CFU ) است.

روش کار برای اعتباربخشی توسط بیمارستان و برای پایش دوره‌ای توسط شرکت سازنده یا واردکننده: 

از آزمون بیولوژیک باید به طور روزانه استفاده شود. پاکت نوار اندیکاتور بیولوژیک را داخل یک پاکت کاغذی بزرگ قرار دهید، این پاکت را علامت‌گذاری کرده و نزدیک به مرکز بار در کیسه پسماند قرار دهید. برنامه گندزدایی را اجرا کنید. پس از پایان فرایند، کیسه پسماند را از دستگاه خارج نمایید و پس از گذشت حدودا 2 ساعت، در کیسه پسماند را باز کنید و پاکت کاغذی علامت‌گذاری شده را از داخل آن بیرون بیاورید و نوار اندیکاتور را در آزمایشگاه، در کنار شعله با پنس استریل (شرایط آسپتیک) خارج نمایید و در داخل لوله حاوی محیط کشت تریپتیک سوی براث (TSB) یا سوی بین کازئین دایجست براث تلقیح کنید. لوله را به مدت 48-24 ساعت در دمای 1±36 درجه سانتی‌گراد انکوبه نمایید، لوله محیط کشت را هر روز از نظر ایجاد کدورت که علامت رشد باکتریایی است، بررسی نمایید. مشاهده هرگونه رشد باید از نظر وجود این باسیلوس بررسی گردد، بنابراین باید آن را بر روی محیط های کشت مناسب، کشت مجدد داده و نتیجه را ثبت کنید. اگر رشد باسیلوس محرز گردید، پس از رفع مشکل، همه بسته‌ها باید دوباره گندزدایی شوند.

کنترل منفی: همیشه از یک لوله کنترل منفی در کنار سایر لوله‌های حاوی نوار کاغذی اندیکاتور بیولوژیک استفاده کنید. این لوله فقط حاوی محیط کشت است و برای بررسی آلوده‌نبودن محیط کشت، در کنار سایر لوله‌های حاوی نوار کاغذی اندیکاتور بیولوژیک، داخل انکوباتور قرار می‌گیرد. این لوله را به همراه سایر لوله‌ها به مدت 48-24 ساعت در دمای 1±36 درجه سانتی‌گراد انکوبه نمایید، لوله محیط کشت را هر روز از نظر ایجاد کدورت که علامت رشد باکتریایی است، بررسی نمایید. اگر در لوله کنترل منفی کدورت ایجاد شود، نتایج سایر لوله‌ها قابل اعتماد نمی‌باشد. 

 کنترل مثبت: چند وقت یکبار برای بررسی زنده بودن میکروارگانیسم نوار کاغذی اندیکاتور بیولوژیک از کنترل مثبت استفاده کنید. برای این کار یک نوار کاغذی اندیکاتور بیولوژیک را بدون آن که در داخل دستگاه بی‌خطرساز پسماند قرار گرفته باشد، در کنار شعله با پنس استریل (شرایط آسپتیک) از پاکت آن خارج نمایید و در داخل لوله حاوی محیط کشت تریپتیک سوی براث (TSB) یا سوی بین کازئین دایجست براث تلقیح کنید. به همراه سایر لوله‌ها، به مدت 48-24 ساعت در دمای 1±36 سانتی‌گراد انکوبه نمایید، لوله محیط کشت را هر روز از نظر ایجاد کدورت که علامت رشد باکتریایی است، بررسی نمایید. اگر در لوله کنترل مثبت رشد و کدورت ایجاد نشود، نتایج سایر لوله‌ها قابل اعتماد نمی‌باشد. 

---

4) سیستم حرارت خشک به همراه خردکن: 

بی‌خطرسازی حرارت خشک برای پسماندهای عفونی جامد به کار می‎‌رود. در این سیستم از گرمای خشک (دمای 150 درجه سانتی‌گراد) در محیط مرطوب جهت سترون‌کردن پسماند عفونی استفاده می‌شود. پسماند در نتیجه به‌هم‌فشردگی و اصطکاک تولیدشده توسط یک روتاتور پرسرعت با تیغه‌های خردکن، گرم می‌شود. این روتاتور، علاوه بر حرارت‌دادن توده پسماند، آن را هم می‌زند و خرد و متلاشی می‎‌کند. وقتی دما به حدود 100 درجه سانتی‌گراد رسید، دما مدتی ثابت می‌ماند تا آب موجود در پسماند به طور کامل بخار شود. پس از آن، دما دوباره افزایش می‌یابد تا به 150 درجه سانتی‌گراد برسد. زمان نگهداری در این دما  حدودا 10 دقیقه است، که برای جلوگیری از افزایش دما، قطرات آب برای مدت کوتاهی به طور اتوماتیک بر روی پسماند تزریق می‌شود. با افزایش تزریق قطرات آب در انتهای فرایند، دمای پسماند به 95 درجه سانتی‌گراد رسیده و خنک می‌شود. دمای زیاد در این فرایند، مواد پلاستیکی را ذوب می‎‌کند و پسماند در انتها به صورت دانه‌های گرانوله یکدست قهوه‌ای- خاکستری در می‌آید. بخار ناشی از تبخیر مایعات، توسط جریان آب حاوی هیپوکلریت‌سدیم جذب می‌گردد. هیپوکلریت‌سدیم به عنوان عامل اکسیدکننده نیز عمل کرده و مواد بدبو را حذف می‎‌کند. هیپوکلریت‌سدیم در داخل محفظه‌ای متصل به دستگاه قرار دارد. در صورت خرابی خردکن در حین کار، هیپوکلریت‌سدیم عمل گندزدایی تیغه‌های خردکن و پسماند داخل دستگاه را نیز به عهده دارد. این فرایند برای پسماندهای آناتومیکال (تشریحی)، لاشه حیوانات، پسماند شیمیایی یا دارویی، پسماندهای ژنوتوکسیک، پسماندهای حاوی فلزات سنگین، کپسول های فشرده شده و پسماندهای رادیواکتیو نامناسب است. 

انواع پایش: پایش مکانیکی، پایش بیولوژیک 

4-الف) پایش مکانیکی:

شامل مشاهده و ثبت شاخص‌های فیزیکی فرایند سترون‌سازی نشان داده شده توسط درجه‌ها (gauges) و ثبات‌ها است. 

4-ب) پایش بیولوژیک: 

ارگانیسم آزمون برای این روش، Geobacillus Stearothermophilus  ATCC 7953  ( SAL≤ 10⁶CFU )  است.

روش کار برای اعتباربخشی توسط بیمارستان و برای پایش دوره‌ای توسط شرکت سازنده یا واردکننده: 

از آزمون بیولوژیک باید به طور روزانه استفاده شود. آمپول اندیکاتور بیولوژیک را که حاوی باسیلوس، محیط کشت و اندیکاتور pH است، در سخت‌ترین مناطقی که باید سترون شوند قرار دهید. برای این کار لازم است شرکت سازنده یا واردکننده، مکانی را از قبل در دیواره دستگاه تعبیه نماید تا آمپول اندیکاتور بیولوژیک به راحتی در آن قرار گیرد و توسط خردکن خرد نشود. برنامه سترون‌سازی را اجرا کنید. پس از پایان فرایند، آمپول اندیکاتور بیولوژیک را از داخل دستگاه بیرون بیاورید و به مدت 72-24 ساعت در دمای 1±56 درجه سانتی‌گرد انکوبه نمایید و تغییر رنگ در آن را بررسی کنید (در صورت خرید انکوباتور و رک مخصوص این آمپول‌ها، می‌توان آن را در همان محل قرارگیری دستگاه بی‌خطرساز پسماند قرار داد. در این صورت، دیگر نیازی به انتقال این آمپول‌ها به آزمایشگاه و درگیر نمودن انکوباتورهای آزمایشگاه که معمولا دمای آن‌ها 1±36 درجه سانتی‌گراد می‌باشد، نیست). تغییر رنگ محیط کشت از بنفش به زرد، نشانگر رشد باکتریایی و تغییر pH محیط کشت و عدم صحت عملکرد دستگاه است و عدم تغییر رنگ، نشان‌دهنده از بین رفتن باسیلوس و صحت عملکرد دستگاه است. نتیجه را ثبت کنید. اگر تغییر رنگ ایجاد شده باشد، پس از رفع مشکل، همه پسماندها باید دوباره سترون شوند. 

کنترل مثبت: چند وقت یکبار برای بررسی زنده بودن میکروارگانیسم از کنترل مثبت استفاده کنید. برای این کار، یک آمپول اندیکاتور بیولوژیک را بدون آن که در داخل دستگاه بی‌خطرساز پسماند قرار گرفته باشد، به همراه سایر آمپول‌های بیولوژیک که از دستگاه خارج کرده اید، انکوبه نمایید. باسیلوس موجود در این آمپول حتما باید رشد کند و رنگ محیط کشت را زرد نماید. اگر تغییر رنگ در این آمپول از بنفش به زرد ایجاد شود، نتایج سایر آمپول‌ها قابل اعتماد است. اگر این آمپول تغییر رنگ ندهد، نشان‌دهنده از بین رفتن خودبخودی باسیلوس است، بنابراین نتایج سایر آمپول‌ها نیز قابل اعتماد نیست. 

---

5) سیستم تلفیقی مایکروویو/ اتوکلاو: 

بیشتر میکروارگانیسم‌ها با عمل مایکروویوها با بسامد MHZ 2450 و طول موج cm 12.24 نابود می‌شوند. آب موجود در پسماندها سریعا توسط مایکروویوها گرم می‌شود و اجزاء عفونی به وسیله هدایت گرمایی نابود می‌شوند. بخار آب اشباع شده، انرژی را از محیط به پسماند هدایت می‎‌کند و سطوح پسماند به سرعت و با درجه اطمینان بالا گرما می‌بینند. مایکروویو به سرعت در درون مواد، گرما ایجاد می‎‌کند و با گذشت اندک زمانی، دمای سطح و قسمت مرکزی پسماند یکی می‌شود. قسمت‌هایی که توسط مایکروویو، بیش از حد حرارت دریافت کرده‌اند، در تماس با بخار خنک‌تر می‌شوند و انرژی مازاد به خاطر ویژگی سیال بودن بخار اشباع، فورا به نقاط سردتر هدایت می‌شود. بنابراین بخار آب به عنوان ابزاری برای یکسان‌سازی سریع حرارتی در میان مواد ناهمگون مایکروویو شده، عمل می‎‌کند. این فرایند برای مواد قابل انفجار، اسیدها، قلیاها، موادی مانند پسماندهای شیمیایی که گازها یا مایعات سمی تولید می‌کنند، پسماندهای سیتوتوکسیک و پسماندهای رادیواکتیو نامناسب است. برای حفظ ایمنی کاربر، ظروف دربسته مثل بطری‌ها، قوطی‌ها و ... نباید در این دستگاه قرار گیرند، مگر آن که قبل از قرار گرفتن در دستگاه، در آن‌ها کمی باز شود تا احتمال خطر انفجار این ظروف از بین برود. 

انواع پایش: پایش مکانیکی، پایش شیمیایی، پایش بیولوژیک 

5-الف) پایش مکانیکی:

شامل مشاهده و ثبت شاخص‌های فیزیکی فرایند سترون‌سازی نشان داده شده توسط درجه‌ها (gauges) و ثبات‌ها است. 

5-ب) پایش شیمیایی:  

اندیکاتور شیمیایی TST برای نشان‌دادن مناسب‌بودن شاخص‌های Steam ،Time و Temperature در داخل بسته‌بندی به کار می‎‌رود. نوار TST وقتی به شرایط موردنظر برسد، تغییر رنگ می‌دهد (این تغییر رنگ معمولا بر روی نوار  TSTنشان داده شده است) و می‌تواند برای نشان‌دادن این که شرایط مناسب به دست آمده است، مورد استفاده قرار گیرد. ممکن است استفاده بیش از یک عدد نوار اندیکاتور در داخل بسته پسماند در محل‌های مختلف برای اطمینان از این که محتویات داخلی بسته‌ها به طور کامل سترون شده اند، لازم باشد. 

5-ج) پایش بیولوژیک: 

ارگانیسم‌های آزمون برای این روش، Bacillus atrophaeus ATCC 9372  ( SAL≤ 10⁶CFU ) و Geobacillus stearothermophilus ATCC 7953  ( SAL≤ 10⁶CFU )  است.از این آزمون‌ها باید به طور هفتگی استفاده شود. 

روش کار برای پایش مستمر و اعتباربخشی توسط بیمارستان و برای پایش دوره‌ای توسط شرکت سازنده یا واردکننده: 

در ته یک Safety Box چند لایه تنزیب قرار دهید، اندیکاتور شیمیایی TST، ویال اندیکاتور بیولوژیکGeobacillus stearothermophilusو پاکت نوار اندیکاتور بیولوژیکBacillus atrophaeusرا در آن بگذارید، در آن را کاملا ببندید. ظرف را علامت‌گذاری کرده و نزدیک به مرکز بار در کیسه پسماند قرار دهید. برنامه سترون‌سازی را اجرا کنید. پس از پایان فرایند، اندیکاتور شیمیایی را از داخل Safety Box خارج نمایید. چک کنید که تغییر رنگ مورد نظر در اندیکاتور شیمیایی حاصل شده باشد. نتیجه را ثبت کنید.

-پس از پایان فرایند، پاکت نوار اندیکاتور بیولوژیکBacillus atrophaeusرا از داخل Safety Box بیرون بیاورید و طی مدت 2 ساعت نوار اندیکاتور را در آزمایشگاه، در کنار شعله با پنس استریل (شرایط آسپتیک) خارج نمایید و در داخل لوله حاوی محیط کشت تریپتیک سوی براث (TSB) یا سوی بین کازئین دایجست براث تلقیح کنید. لوله را به مدت 48-24 ساعت در دمای 1±36 درجه سانتی‌گراد انکوبه نمایید، لوله محیط کشت را هر روز از نظر ایجاد کدورت که علامت رشد باکتریایی است، بررسی نمایید. مشاهده هرگونه رشد باید از نظر وجود این باسیلوس بررسی گردد، بنابراین باید آن را بر روی محیط‌های کشت مناسب، کشت مجدد داده و نتیجه را ثبت کنید.

- پس از پایان فرایند، ویال اندیکاتور بیولوژیکGeobacillus stearothermophilusرا از داخل Safety Box بیرون بیاورید و طی مدت 2 ساعت کپسول شیشه‌ای داخل آن را بشکنید تا محیط کشت و اندیکاتور pH داخل کپسول شیشه‌ای با کاغذ آغشته به اسپور باسیلوس در تماس قرار گیرد، سپس ویال را به مدت 72-24 ساعت در دمای 1±56 درجه سانتی‌گراد انکوبه نمایید و تغییر رنگ در آن را بررسی کنید (در صورت خرید انکوباتور مخصوص این ویال‌ها، می‌توان آن را در همان محل قرارگیری دستگاه بی‌خطرساز پسماند قرار داد. در این صورت، دیگر نیازی به انتقال این ویال‌ها به آزمایشگاه و درگیرنمودن انکوباتورهای آزمایشگاه که معمولا دمای آن‌ها 1±36 درجه سانتی‌گراد می‌باشد، نیست). تغییر رنگ محیط کشت از بنفش به زرد، نشانگر رشد باکتریایی و تغییر pH محیط کشت و عدم صحت عملکرد دستگاه است و عدم تغییر رنگ، نشان‌دهنده از بین رفتن باسیلوس و صحت عملکرد دستگاه است. نتیجه را ثبت کنید.  اگر تغییر رنگ در اندیکاتورهای بیولوژیک ایجاد شده باشد، پس از رفع مشکل، همه بسته‌ها باید دوباره سترون شوند. 

کنترل منفی برای نوار اندیکاتور بیولوژیک Bacillus atrophaeus: همیشه از یک لوله کنترل منفی در کنار سایر لوله‌های حاوی نوار اندیکاتور بیولوژیک استفاده کنید. این لوله کنترل منفی فقط حاوی محیط کشت است و برای بررسی آلوده نبودن محیط کشت، در کنار سایر لوله‌های حاوی نوار اندیکاتور بیولوژیک، داخل انکوباتور قرار می گیرد. این لوله را به همراه سایر لوله‌ها به مدت 48- 24 ساعت در دمای 1±36 درجه سانتی‌گراد انکوبه نمایید، لوله محیط کشت را هر روز از نظر ایجاد کدورت که علامت رشد باکتریایی است، بررسی نمایید. اگر در لوله کنترل منفی کدورت ایجاد شود، نتایج سایر لوله‌ها قابل اعتماد نمی‌باشد.

کنترل مثبت برای نوار اندیکاتور بیولوژیک Bacillus atrophaeus: هر از چند گاهی برای بررسی زنده بودن میکروارگانیسم نوار اندیکاتور بیولوژیک از کنترل مثبت استفاده کنید. برای این کار یک نوار اندیکاتور بیولوژیک را بدون آن که در داخل دستگاه بی‌خطرساز پسماند قرار گرفته باشد، در کنار شعله با پنس استریل (شرایط آسپتیک) از پاکت آن خارج نمایید و در داخل لوله حاوی محیط کشت تریپتیک سوی براث (TSB) یا سوی بین کازئین دایجست براث تلقیح کنید. به همراه سایر لوله‌ها، به مدت 48- 24 ساعت در دمای 1±36 درجه سانتی‌گراد انکوبه نمایید، لوله محیط کشت را هر روز از نظر ایجاد کدورت که علامت رشد باکتریایی است، بررسی نمایید. اگر در لوله کنترل مثبت، رشد و کدورت ایجاد نشود، نتایج سایر لوله‌ها قابل اعتماد نمی‌باشد. 

کنترل مثبت برای ویال اندیکاتور بیولوژیک Geobacillus stearothermophilus: هر از چند گاهی برای بررسی زنده بودن میکروارگانیسم از کنترل مثبت استفاده کنید. برای این کار، یک ویال اندیکاتور بیولوژیک را بدون آن که در داخل دستگاه بی‌خطرساز پسماند قرار گرفته باشد، به همراه سایر ویال‌های بیولوژیک که از دستگاه خارج کرده اید، بشکنید و انکوبه نمایید. باسیلوس موجود در این ویال حتما باید رشد کند و رنگ محیط کشت را زرد نماید. اگر تغییر رنگ در این ویال از بنفش به زرد ایجاد شود، نتایج سایر ویال‌ها قابل اعتماد است. اگر این ویال تغییر رنگ ندهد، نشان‌دهنده از بین رفتن خودبخودی باسیلوس است، بنابراین نتایج سایر ویال‌ها نیز قابل اعتماد نیست. 

 

.D جدول ارزیابی عملکرد و پایش میکروبی، شیمیایی و مکانیکی دستگاه‌های غیرسوز بی‌خطرساز پسماند: 

سیستم	پایش توسط کاربر
	پایش مستمر (هر بار استفاده از دستگاه)		اعتباربخشی
	پایش مکانیکی	پایش شیمیایی	پایش شیمیایی	پایش بیولوژیک
سیستم بخار (حرارت مرطوب)	ثبت شاخص‌های فیزیکی نشان داده شده توسط درجه‌ها و ثبات‌ها	اندیکاتورهای شیمیایی پایش نفوذ بخار (BMS)  و داخل بسته‌بندی (TST)	آزمون بووی‌دیک  (به طور روزانه بعد از شروع کار دستگاه)	ویال اندیکاتور بیولوژیک Geobacillus  stearothermophilus  (به طور هفتگی)
سیستم هیدروکلاو به همراه خردکن	ثبت شاخص‌های فیزیکی نشان داده شده توسط درجه‌ها و ثبات‌ها	-	-	آمپول یا ویال اندیکاتور بیولوژیک Geobacillus   stearothermophilus (به طور روزانه)
سیستم گندزدایی شیمیایی	ثبت شاخص‌های فیزیکی نشان داده شده توسط درجه‌ها و ثبات‌ها	-	-	نوار اندیکاتور بیولوژیکBacillus atrophaeus (به طور روزانه)
سیستم حرارت خشک به همراه خردکن	ثبت شاخص‌های فیزیکی نشان داده شده توسط درجه‌ها و ثبات‌ها	-	-	آمپول اندیکاتور بیولوژیکGeobacillus  stearothermophilus  (به طور روزانه)
سیستم تلفیقی مایکروویو/اتوکلاو	ثبت شاخص‌های فیزیکی نشان داده شده توسط درجه‌ها و ثبات‌ها	اندیکاتور شیمیایی داخل بسته‌بندی (TST)	-	نوار اندیکاتور بیولوژیک Bacillus atrophaeus و ویال اندیکاتور بیولوژیکGeobacillus   stearothermophilus (به طور هفتگی)

 

سیستم	پایش دوره‌ای توسط شرکت سازنده یا واردکننده در هر شش‌ماه یا طبق توصیه شرکت سازنده
	پایش مکانیکی	پایش شیمیایی	پایش بیولوژیک
سیستم بخار (حرارت مرطوب)	ثبت شاخص‌های فیزیکی نشان داده شده توسط درجه‌ها و ثبات‌ها	آزمون بووی‌دیک / واندیکاتور شیمیایی داخل بسته‌بندی (TST) / و اندیکاتور شیمیایی پایش نفوذ بخار(BMS)  (با رعایت برنامه استاندارد سترون‌سازی)	ویال اندیکاتور بیولوژیکGeobacillus  stearothermophilus  (با رعایت برنامه استاندارد سترون‌سازی)
سیستم هیدروکلاو به همراه خردکن	ثبت شاخص‌های فیزیکی نشان داده شده توسط درجه‌ها و ثبات‌ها	-	آمپول یا ویال اندیکاتور بیولوژیک Geobacillus   stearothermophilus
سیستم گندزدایی شیمیایی	ثبت شاخص‌های فیزیکی نشان داده شده توسط درجه‌ها و ثبات‌ها	-	نوار اندیکاتور بیولوژیک Bacillus atrophaeus
سیستم حرارت خشک به همراه خردکن	ثبت شاخص‌های فیزیکی نشان داده شده توسط درجه‌ها و ثبات‌ها	-	آمپول اندیکاتور بیولوژیک Geobacillus stearothermophilus
سیستم تلفیقی مایکروویو/اتوکلاو	ثبت شاخص‌های فیزیکی نشان داده شده توسط درجه‌ها و ثبات‌ها	اندیکاتور شیمیایی داخل بسته‌بندی  (TST)	نوار اندیکاتور بیولوژیک  Bacillus atrophaeus  و ویال اندیکاتور بیولوژیک Geobacillus  Stearothermophilus

 

 

 

 

واحد سلامت محیط بیمارستان‌های معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گیلان