دستورالعمل شرایط و ویژگی‌های انبارهای مواد شیمیایی و سموم
الف : مکان و طراحی ساختمان انبار
1- انبار مواد شیمیایی به محلی اطلاق می‌گردد که انواع ترکیبات شیمیایی و سموم به اشکال مختلف گاز، مایع و جامد در آن بطور موقت نگهداری می‌شود و بر دو دسته انبار کوچک و انبار بزرگ می‌باشد.
2- انبار کوچک به انبارهایی اطلاق می‌گردد که دارای مساحت حداکثر 100 متر مربع بوده و عرض راهرو داخل آن کمتر از 1.5 متر نباشد.
3- انبارهای بزرگ به انبارهایی اطلاق می‌گردد که دارای مساحت بیش از 100 متر مربع باشد. این گونه انبارها چنانچه مجهز به وسایل مکانیکی یا موتوری حمل و نقل باشد، راهروها می‌بایست متناسب با عبور وسایل مذکور منظور گردد. راهروی طولی باید تا انتهای انبار خالی از کالا بوده و با رنگ سفید از دو طرف خط کشی و مشخص شده باشد. همچنین ظرفیت انبار با میزان سموم و مواد شیمیایی مورد نگهداری مطابقت داشته و حداقل 15% ظرفیت اضافه جهت جابجایی سهل محموله و احتیاجات احتمالی آینده در نظر گرفته شود.
4- محل انبار می‌بایستی به نحوی انتخاب گردد که حداقل سه جهت اطراف ساختمان به لحاظ دسترسی خودروهای امدادی و وسایل اطفاء حریق و ارسال تجهیزات ضروری در شرایط اضطراری آزاد باشد.
5- محل انبارهای بزرگ می‌بایست دور از مناطق مسکونی، مدارس، فروشگاه‌ها، بیمارستان‌ها، بازار میوه‌جات، منابع آب آشامیدنی و ذخایر آب احداث گردد. ضمنا احداث این انبارها در مناطقی که سطح آب‌های زیرزمینی بالا می‌باشد ممنوع است.
6- وجود گذرگاه‌های شیبدار RAMP در مبادی ورودی‌های انبار برای ممانعت از خروج تراوشات به خارج از انبار ضروری می‌باشد. این گذرگاه بایستی در داخل انبار و در خارج انبار در ورودی ها احداث گردد.
7- بدون عبور از سایر ساختمان‌ها بایستی به انبار دسترسی مستقیم باشد.
8- دیوارهای داخلی بایستی صاف و صیقلی بوده، عاری از ترک و لبه باشد تا به آسانی پاکیزه شود. این دیوارها بایستی روی بند یا سدی که از مواد نفوذناپذیر به ارتفاع 14 سانتی‌متر پوشیده باشد قرار گیرد و دیوار دور تا دور تمام انبار را در بر می گیرد.
9- دفتر انباردار باید جدا از منطقه نگهداری سموم و مواد شیمیایی باشد.
10- علاوه بر درب اصلی انبار بایستی درهای اضطراری نیز در نظر گرفته شود.
11- درب‌ها بایستی مجهز به قفل ایمنی و میله‌های حفاظتی بوده، پنجره‌ها و هواکش‌ها نیز باید به میله‌های حفاظتی مجهز بوده تا ورود افراد غیرمسئول ممانعت شود.
12- چنانچه از وسایل جانشینی دیگری برای هواکش و نور استفاده می‌شود اجباری برای ساخت پنجره نمی‌باشد. در غیر این صورت باید پنجره‌ها سایه‌بان داشته تا از ورود نور مستقیم خورشید ممانعت شود.
13- سیستم هواکش مناسب، مجهز به فیلتر جهت ممانعت از تجمع بخارات شیمیایی مواد و خطر آتش‌زایی تعبیه گردد. این سیستم باید به نسبت وسعت انبار نصب شود و سطح آن بایستی حداقل 1/150 (یک صدوپنجاهم) سطح کف باشد.
14- کف انبار بایستی با خط‌کشی، بلوک‌بندی و شماره‌گذاری شود و در کنار هر بلوک راهروهایی به عرض حداقل 1 متر جهت جابجایی، بازرسی عبور هوای آزاد در نظر گرفته شود هر بلوک بایستی حاوی تنها یک محموله با مشخصات یکسان باشد.
15- علائم هشداردهنده بایستی در خارج از انبار به زبان فارسی نصب گردند. علائم خطر سموم، آتش‌زایی و عدم اجازه ورود به افراد غیرمسئول از جمله علائم هشداردهنده مهم است.
16- سیستم خنک‌کننده و گرم‌کننده بایستی به گونه‌ای تعبیه گردد که موجب گرم‌شدن و یا سردشدن مستقیم مواد انبار نگردند. استفاده از وسایل گرم‌کننده هوا که با نفت و گاز می‌سوزند ممنوع است.
17- ایجاد هر گونه مخزن جهت نگهداری مواد شیمیایی مایع و یا گاز در انبارهای کوچک بطور کلی ممنوع است.
18- محل انبارها می‌بایست به نحوی انتخاب گردد که راه‌های دسترسی مناسب برای حمل و نقل خودروهای امدادی در شرایط ویژه موجود باشد، به نحوی که بدون برخورد با مانع تا درب ورودی انبار امکان پیشروی باشد و ساختمان محل انبار استحکام و ایمنی مناسب را جهت نگهداری مواد شیمیایی و سموم داشته باشد.
19- دیوارها و سقف و سرپناه تمام انبارها بدون استثناء باید از مصالح غیرقابل‌اشتعال ساخته شود، بکاربردن چوب، تخته، پلاستیک و خرپاهای چوبی و تخته‌ای در ساختمان انبارها بکلی ممنوع است. اجزاء مقاوم نظیر خرپاها و تیرآهن و یا حمال‌های بتونی با مصالح غیرقابل‌اشتعال باید به طریقی عایق‌کاری شوند که در برابر آتش‌سوزی برای مدت حداقل دو ساعت و ستون ها برای مدت 3 ساعت مقاومت نمایند.
20- کف تمام انبارها باید بتون یا سنگ‌فرش بوده و نسبت به مواد شیمیایی و سموم غیرقابل نفوذ باشد. شیب و آبروی کف محوطه طوری باشد که مایعات در زیر کالاها جمع نشود؛ همچنین صاف بوده، لغزنده نباشد و فاقد هر گونه ترک و یا شکاف باشند.
21- در انبارهای بزرگ مواد شمیایی و سموم، هرگونه زه‌کشی باید برای دفع فاضلاب به حوضچه‌ای متصل باشد تا از ورود فاضلاب به درون آبراه‌ها و یا مجاری فاضلاب عمومی جلوگیری شود.
22- میزان و مقدار ذخیره آب مورد لزوم آتش‌نشانی و همچنین سیم‌کشی برق و تناسب قطر سیم‌های برق با بار الکتریکی لازم و نیز کلید ضدجرقه در کلیه انبارها بر حسب دستورالعمل‌های فنی موجود باید در نظر گرفته شود.
23- محوطه انبارها باید عاری از پوشال، خاشاک و خرده‌چوب و کاغذ و سایر مواد زائد قابل‌اشتعال باشد.
24- انبارها می‌بایست به تناسب موادی که از آن‌ها نگهداری می‌شود مجهز به وسایل ضروری اطفاء حریق مطابق استانداردهای سازمان آتش‌نشانی باشد.
25- در کلیه انبارهای مواد شیمیایی و سموم نصب سیستم‌های هشداردهنده اجباری است.
26- روشنایی طبیعی انبارها می‌بایستی به گونه‌ای طراحی گردند که مواد شیمیایی و سموم موجود در آن‌ها در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار نگیرند.
27- دمای انبارها حسب نوع مواد نگهداری‌شده طبق استانداردGMP در یک یا دو دامنه ذیل می‌بایستی قرار گیرد.
الف) دمای سردخانهای، 5-2 درجه سانتی‌گراد
ب) انبار خنک 15- 8 درجه سانتی‌گراد
28- میزان رطوبت انبارها می‌بایست زیر 40 درصد تنظیم گردد.
29- جهت کنترل دما و رطوبت، در چند نقطه انبار می‌بایست دماسنج و رطوبت‌سنج نصب گردیده و بطور روزانه کنترل شود.
30- جهت جلوگیری از بروز حادثه و پیشگیری از صدمات جانی، هر انباری مجهز به تابلوهای هشدار و علایم راهنما بوده و محل نصب اینگونه هشدارها و علایم مناسب و قابل رؤیت باشد.
تبصره 1: تابلوها می‌بایست از فاصله حداقل 15 متری قابل دیدن و خواندن باشند.
تبصره 2: معنا و مفهوم تابلوها می‌بایست به کارکنان آموزش داده شود.
31- انبار مواد شیمیایی و سموم باید حداقل مجهز به دو دستگاه پودر گاز 12 کیلوگرمی و یک دستگاه کپسول پودر گاز 50 کیلوگرمی بوده و به نسبت حجم انبارها، دارای تعدادی سطل آتش‌نشانی سرباز محتوی ماسه خشک سرند شده باشند.
32- کپسول‌های آتش‌نشانی می‌بایست حسب زمان اعتبار مورد بازدید قرار گیرند.
ب- انبارداری سموم و مواد شیمیایی
ماده1-1 موجودی بایستی به گونه‌ای نگهداری شود که محموله‌ای که زودتر وارد انبار شده زودتر نیز خارج گردد. به عبارتی محموله‌های قدیمی‌تر قبل از محموله‌های جدید مصرف گردد.
ماده1-2 محموله‌ها در انبار بایستی بطور مرتب بازرسی گردند تا وضعیت آن‌ها شامل فساد، سفت و تراکم شدن، رسوبی شدن، ژله‌ای شدن، تغییر رنگ و نیز وضعیت ظروف بررسی گردند.
ماده1-3 محتوی ظروف آسیب‌دیده و نشت‌نموده بایستی فورا بسته‌بندی و برچسب‌گذاری گردند.
ماده1-4 مکان آلوده بایستی سریعا پاک شود.
ماده1-5 ابزار کار آلوده بایستی زدوده و پاکسازی شود.
ماده1-6 از ایستادن بر روی بسته‌بندی‌ها و ظروف که با وزن انسان ممکن است صدمه دیده و برای فرد ایجاد خطر نماید خودداری شود.
تبصره: ظروف خالی که قرار است امحاء گردند بایستی در مکان ویژه و مطمئنی جهت ممانعت از سرقت و استفاده مجدد برای سایر مقاصد قرار گیرند.
ماده1-7 هنگام کار در انبار از خوردن، آشامیدن و استعمال دخانیات خودداری شود.
ماده1-8 انباردار و کارگران انبار باید آموزش‌های لازم ذیل جهت انبارداری، ثبت و حمل و جابجایی را ببینند:
- شناخت رفتار انواع سموم و مواد شیمیایی مطابق طبقه‌بندی انجام شده در آیین‌نامه.
- اطلاعات لازم مبنی بر رفتار احتیاطی لازم در حین جابجایی و حمل به منظور اجتناب از بروز حوادث.
- اطلاعات مربوط به نحوه عملکرد در حین بروز حوادث احتمالی در جهت کاهش خطرات حادثه نسبت به انسان و محیط زیست.
- اطلاعات لازم در زمینه اطفاء حریق، کمک‌های اولیه، استفاده از وسایل ایمنی و حفاظتی مناسب، روش‌های مناسب جهت جلوگیری از مخاطرات ناشی از نشت و تراوش مواد.
- اطلاعات لازم در خصوص طبقه‌بندی انواع مختلف سموم و مواد شیمیایی.
ماده1-9 انباردار موظف است از وجود ابزارها و لوازم ضروری اطمینان داشته باشد.
ماده1-10 انباردار و کارگران در هنگام کار باید از وسایل ایمنی و حفاظتی ذیل استفاده نمایند:
- لباس یکسره آستین‌دار بلند از جنس مقاوم که تمام بدن را بپوشاند.
- عینک حفاظتی مناسب جهت حفاظت از چشم در مقابل حوادث و خطرات ناشی از سموم و مواد شیمیایی
- ماسک مناسب جهت تصفیه بخارات و گازهای ناشی از مواد سمی
- دستکش لاستیکی مناسب
- چکمه لاستیکی ضخیم
- پیش‌بند از جنس PVC، نئوپرن و یا پیش‌بندهای یکبار مصرف از مواد پلی‌اتیلنی که از گردن تا پایین زانو را بپوشاند.
- سیستم ثبت سموم و مواد شیمیایی در انبار
- سیستم ثبت بستگی به میزان کارایی انبار و تجهیزات موجود در آن دارد.
- اطلاعات ثبت شده بایستی حداقل در دو نسخه در مکانی جدا از انبار نگهداری شود.
- فرم ساده‌ای از مشخصات محموله بایستی به محموله چسبانده شده و در کنار بلوک‌ها قرار گیرد.
- سیستم ثبت بایستی دقیق، شامل جزئیات ریز باشد.
- به محض ورود و خروج محموله بایستی مشخصات کاملی از محموله توسط انباردار ثبت گردد.
- مشخصات شامل موارد ذیل می‌باشد:
نام شیمیایی و تجارتی محموله، تاریخ ورود و یا خروج، مبداء و یا مقصد، فرمولاسیون، مقدار کل حجم واحد، بسته‌بندی، تاریخ ساخت تاریخ انقضاء، نام تولیدکننده، شماره پارت، این آمار بایستی به روز باشد.
- بطور روزانه یک بازرسی سریع از ظروف و شبکه‌ها انجام و هرگونه نقص گزارش و رفع گردد.
ماده1-11 نحوه آرایش و طبقه‌بندی مواد شیمیایی و سموم در انبارها می‌بایست به نحوی باشد که امکان رؤیت و دسترسی به آن‌ها به آسانی امکان پذیر باشد.
ماده1-12 محل انبارهای بزرگ می‌بایست دور از مناطق مسکونی، منابع آب آشامیدنی، مناطق در معرض سیل و بطورکلی مناطقی که دارای قابلیت خطرآفرینی برای انسان و محیط زیست باشد احداث گردد.
ماده1-13 در داخل انبارها باید به نسبت وسعت آن بر حسب مورد دستگاه‌های هواکش مجهز به فیلتر نصب شود تا هوای انبار مرتبا تعویض گردد.
ماده1-14 کلیه مواد شیمیایی و سموم می‌بایست در بسته‌بندی‌های استاندارد (مطابق با قوانین جاری) انبار گردند.
ماده1-15 سموم و مواد شیمیایی در گروه‌های مختلف حسب حالت فیزیکی، قابلیت خطرزایی (آتش‌گیری، انفجار،...) در طبقه‌بندی انبار قرار گیرند.
ماده1-16 مواد شیمیایی و سمومی که سمیت آن‌ها بسیار زیاد است در قسمتی جداگانه از انبار قرار گیرند.
ماده1-17 سموم و مواد شیمیایی دارای طول عمر کمتر از 2 سال همراه با تاریخ ساخت و تاریخ مصرف که بطور خوانا در روی بسته‌بندی آن‌ها درج شده باشد در محلی از انبار قرار گیرند که انقضاء تاریخ مصرف آن‌ها براحتی قابل رویت باشد.
ماده1-18 هر انباری می‌بایست به سیستم ثبت ورود و خروج مواد (گزارش‌دهی) حسب فرم‌های استاندارد مجهز باشد.
ماده1-19 بشکه‌ها و بسته‌بندی مواد شیمیایی و سموم می‌بایستی طوری روی هم قرار گیرند تا فشار بیش از حد مجاز بر آن‌ها وارد نشود. (طبق دستورالعمل تولیدکننده رفتار شود)
ماده1-20 مقاومت جنس مواد بسته‌بندی به میزانی باید پیش‌بینی گردد که متناسب محتویات داخل آن باشد.
ماده1-21 جنس ظروف می‌بایست به گونه‌ای انتخاب شود که نسبت به نفوذ رطوبت و تاثیر حرارت دارای مقاومت باشد.
ماده1-22 نگهداری انواع مواد قابل‌اشتعال در ظروف سرباز یا قوطی و بشکه‌های دارای نشت بطورکلی ممنوع است.
ماده1-23 برای نگهداری شیشه‌ها، قوطی‌ها و ظروف محتوی مواد روغنی و مایعات قابل اشتعال باید قفسه‌بندی فلزی مناسب در انبار فراهم گردد به نحوی که از وارد آمدن فشار و در نتیجه شکستگی یا ساییدگی ظروف مذکور جلوگیری بعمل آید.
ماده1-24 حلال‌ها و سایر موادی که دارای فشار بخار بالایی هستند نمی‌بایستی در معرض نور مستقیم در بشکه‌های سیاه پر شوند.
ماده1-25 ظروف و بسته‌بندی‌های مواد شیمیایی و سموم بطور هفتگی می‌بایست از نظر محل نگهداری، نشت مواد، وضعیت ایمنی، وسایل حفاظت فردی شاغلین در انبارها و محیط انبار و همچنین عملیات پاکسازی مورد بازدید قرار گیرد.
ماده1-26 مواد شیمیایی و سموم ناسازگار نمی‌بایستی در کنار یکدیگر نگهداری شوند و در صورت لزوم می‌بایست با استفاده از دیوارهای مستحکم و خاکریز پیش‌بینی‌های لازم را اعمال نمود.
ماده1-27 مواد شیمیایی با قابلیت اشتعال بالا و میل ترکیبی زیاد می‌بایست حداقل با 15 متر فاصله از سایر مواد قرار گیرند.
ماده1-28 در هر انبار می‌بایست ظروف و بشکه‌های خالی جهت انتقال محتویات ظروف آسیب‌دیده موجود باشد.
واحد سلامت محیط معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی گیلان